Hoe het cultuurlandschap bijna ten onder ging aan productie en efficiëntie

Vroeger verdeelden boeren hun land onder hun kinderen, waardoor landbouwgrond steeds meer versnipperde. De eerste ruilverkavelingen ontstonden al in de jaren ‘20, informeel, tussen boeren onderling. Door land te ruilen, kregen ze grotere percelen, die makkelijker bereikbaar en bewerkbaar waren. In 1924 werd de eerste ruilverkavelingswet ingevoerd, die het makkelijker maakte om land te ruilen. Toch duurde het nog even voor grootschalige verkaveling op gang kwam.

Meer dan 50.000 boeren in Drenthe

Vlak na de oorlog waren er meer dan 50.000 boeren in Drenthe, allemaal met nog steeds relatief kleine percelen. De opbrengsten waren laag en de leefomstandigheden slecht. Veel boeren vertrokken naar de stad, of het buitenland, op zoek naar een beter bestaan. Tegelijkertijd begon de modernisering op gang te komen, die gestimuleerd werd door de overheid. Onder het motto “Nooit meer honger”, werd er een efficiënt landbouwbeleid ontwikkeld met als doel een hogere productie en een beter welzijn voor de boer. Mechanisatie en schaalvergroting waren het resultaat.

Zeventig procent van Drenthe op de schop

Rechte wegen, rechte beken, efficiëntie was het toverwoord na de oorlog. Tussen 1945 en 1975 ging zeventig procent van Drenthe op de schop. Houtwallen sneuvelden, sloten werden gedempt en nieuwe, rechte wegen en waterlopen werden aangelegd. Vaak werd ook het waterpeil kunstmatig verlaagd, zodat boeren een zo goed mogelijke productie konden behalen. Ook het projectgebied Havelterberg is ontgonnen en in grote, rechthoekige percelen verdeeld. Kunstmest maakte monocultuur mogelijk, maar hiermee verdween steeds meer natuur en ieder jaar kwamen er minder weide- en akkervogels.

Er gingen al vroeg stemmen op om de cultuurhistorie en natuur te behouden. Al tijdens de Tweede Wereldoorlog zag de provincie erop toe dat kenmerkende bosjes, wegen en hoogteverschillen werden gespaard. Drenthe liep hierin landelijk voorop. In 1954 werd het wettelijk verplicht om een landschapsplan op te stellen bij elke ruilverkaveling. Hierin moesten plannen opgenomen worden voor beplanting, de loop van de wegen en de beken. Het werd ook mogelijk om percelen een bestemming te geven, zoals ‘natuur’.

Historische karakter behouden

Landschapsarchitect Harry de Vroome had veel oog voor het historische karakter van Drenthe. Hij zorgde dat wegen hun oorspronkelijk loop behielden, plantte bosjes, lanen en brinken. Ook maakte hij het landschapsplan voor de Havelterberg na de Tweede Wereldoorlog en zorgde dat de omgeving rondom de Havelterberg werd gespaard van ruilverkaveling. Hierop groeide heide en later bos.

Na de invoering van de vrije zaterdag in 1963 en nieuwe wegen vanuit het westen, komt het toerisme op gang. Recreatie wordt in de jaren ‘70 steeds belangrijker en de maatschappelijke druk voor het behoud van natuur groeit. In 1989 wordt er een natuurbeleidsplan geschreven, met meer ruimte voor de natuur. Ook het versnipperde landschap rondom de Havelterberg werd opnieuw ingericht, waarbij geprobeerd is om naast landbouw, ook natuur, landschap en recreatie een plek te geven.

De Havelterberg in het landschapsplan van 1980

Het landschapsplan van Havelte uit 1980 laat een gestippelde arcering zien in noordelijke helft van ons plangebied. Hier moesten natuurlijke waarden die behouden worden. Dit geldt ook voor het gele deel op de kaart. Op de groene stippellijn langs de rolbaan moest een bomenrij blijven staan en de groene lijn in het zuidoosten behoudt een houtwal. De rode sterren en rode stippellijnen geven onverharde wegen weer die ook moesten blijven bestaan. De voormalige startbaan ten zuiden van het plangebied is ingetekend als te handhaven of te restaureren bos of natuurterrein.  Ten noorden van de Nieuwe Ruiterweg is vanaf het einde van de twintigste eeuw een woonwijk gebouwd. De naam van de wijk, Meerkamp, herinnert aan het verdwenen bouwkamp dat hier lag.

Aandacht voor natuur en cultuur

De ruilverkaveling heeft de Havelterberg en heel Drenthe flink veranderd en nog steeds vindt er verkaveling plaats. Inmiddels wordt er wel beter rekening gehouden met natuur en cultuurhistorie. Voordat er een schop in de grond gaat worden er uitgebreide onderzoeken gedaan, zodat het eeuwenoude landschap behouden blijft.